Er miz mae-mañ, e 2025, e ro Breizh enor da unan eus he yezhourien brasañ : Jean-François Le Gonidec (Yann-Frañsez Ar Gonideg a C'herdaniel), ganet 250 vloaz zo, e 1775. Ar yezhour-mañ, don e wel, dianav pe dost digant ar bobl, a zo bet koulskoude un den pouezus-kenañ a-zivout treuzvevañ ha skrivañ ar brezhoneg a-vremañ.

📚 Un difraoster evit unvaniñ hag eeunaat skritur ar brezhoneg

Ganet e-kreiz ar vourc’hizelezh vihan a Vro-Leon, e resev Le Gonideg ur c'helenn klasel a-raok bezañ splujet e gwagennoù an Dispac'h gall. Toullbac’het dindan ar C'huzuliadeg dre gendiviz ( « Convention» ), ez achap eñ a-dost diouzh an dibennerez (« guillotine»), ha da heul en em stag ouzh ar Chouanerezh. War-lerc'h, dindan an Impalaeriezh, e kav un egor evit sevel ha diorren ec'h oberenn skiantel, dre ma labour dindan ar stad e kêrioù-garnizon evel Hambourg.

Adalek 1807 ec'h embann un oberenn anvet « Grammaire celto-bretonne» , a laka diazez an doare-skrivañ reoliek hag a-vremañ evit ar brezhoneg.  Kendalc’h a ra gant e labour en ur embann ur « Grand dictionnaire français-breton» (Geriadur galleg–brezhoneg) e 1837, bloaz a-raok e varv.

📖 An «Testament Nevez» e brezhoneg... lakaet war an Index gant an Iliz

E droidigezh eus an «Testamant Nevez» , peurechuet gant skoazell protestanted a Vro-Gembre, a zo embannet e 1827. Labour diazez evit lakaat ar Vretoned da dizhout ur lennegezh relijiel e brezhoneg, met lakaet war an Index hep dale gant an Iliz katolik, disfizius dirak levezon ar Brotestanted. Un tonkadur dic'hortozet evit un den a Feiz a wele er brezhoneg ur benveg gouestl da sevel ar spered hag ar sevenadur.

An emgann evit enor ar yezh

Gant Le Gonideg ez eo bet digemeret ar brezhoneg er vodernelezh yezhoniel. O reiñ dezhañ binvioù reoliek, en deus roet da rummadoù an dazont diaz ur yezh ha c'hell deskiñ ha treiñ anezhi, ha lakaet e-kreizig ar yezhoù sevenadurel all.

E levezon dezhañ a vez c'hwezet betek skrivagnerien evel Luzel ha Le Braz, ha betek kempenn ar skritur 1905 hag hini «peurunvan» (1941). Gwelet e vez gant meur a vrezhoneger evel un diaraoger pouezus, a c'heller keñveriañ ouzh Venceslas Czerny evit ar tchekeg pe Elias Lönnrot evit ar finneg.

Mennegomp koulskoude ez eo bet divizet skrivañ ar c'hemmadurioù e brezhoneg gant an Tad Maner, beleg ha jesuist, kalz abretoc'h.

Un donezon betek hirio ha mat da brederiañ warnañ

Er mare-mañ, ma'z eo c’hoazh ar brezhoneg o stourm evit bezañ anavezet e doare ofisiel pe melestradurel, ez eo pouezus kaout soñj eus tud evel Le Gonideg, o deus stourmet hep ehan evit ma treuzvevo ar yezh dre sikour he stumm skrivet. E stourm, kaset da benn e-kreiz ur mare stankus ha kriz, a zassen c’hoazh hiziv evel ur galv da genderc’hel gant an treuzkas hag ar c’hrouiñ e brezhoneg.

Ur brezegenn e Konk-Leon, d’an 14vet a viz Mae

War zigarez an 250vet deiz-ha-bloaz e c’han e Konk-Leon, ez eo aozet ur brezegenn diwar-benn Yann-Frañsez Le Gonidec gant ar c'homite gevellañ Konk/Llandeilo. Kinniget eo gant Nelly Blanchard, eus ar  CRBC (Centre de recherche bretonne et celtique) en UBO (Université de Bretagne Occidentale). Digoust ha digor d'an holl eo.

💬 Gant : Pr. Nelly Blanchard, eus CRBC eus Skol-Veur Breizh-Izel
📅 D’ar Merc’her 14 a viz Mae 2025, da 6e goude-merenn
📍 Sal ar Reunarded, Konk-Leon — e gêriadenn c’henidik, ma vez c’hoazh ur straed gant e anv.

Gerioù

Jean-François Le Gonidec        graphie utilisée dans ses ouvrages. En breton, l'on écrirait Le Gonideg (prononcé -ek). Ou alors Yann-Frañsez Ar Gonideg a C'herdaniel / Le Gonidec de Kerdaniel), forme entièrement bretonne et complète rendue par le traducteur Google.

Kuzuliadeg dre gendiviz             «Convention» (période de la Révolution française)

Testamant Nevez                        «Nouveau Testament» , partie de la Bible spécifique au Christianisme, qui fait suite au «Testamnt kozh» ou «Ancien Testament» (encore appelé «premier Testament» ou Bible hébraîque) également reçu et donc lu par le monde chrétien. Pour chacun de ces deux ouvrages de référence, il existe une ou plusieurs traductions bretonnes contemporaines (skolveuriek ou peurunvan).

Konk-Leon                                   Le Conquet (Penn-ar-Bed)

Komite gevellañ                         Comité de jumelage (entre deux communes)

CRBC                                          e brezhoneg:  Kreizenn an Enklaskoù Breizhek ha Keltiek

 https://www.univ-brest.fr/crbc/index.php/br/page/lechienn-uk-kebk

• 250 ans après sa naissance, hommage à Jean-François Le Gonidec, sauveur du breton écrit par Philippe Argouarch et chatGPT le 12/05/2025